Fa Claes: Luisteren naar René Smits. (1989)
Veel is illusie, een verheven woord voor schijn. Het is schijnbaar gemakkelijk naar iemand te luisteren. Het is niet moeilijk de indruk te geven dat je luistert, niet moeilijk de indruk te hebben dat je luistert. Hij praat, jij zwijgt, je hoort wat hij zegt. In die omstandigheden zijn we overeengekomen te zeggen dat de ene spreekt terwijl de andere luistert. Wellicht is dat niet het geval.
Het is heel moeilijk om te luisteren naar wat iemand denkt. Het is ermee als met een portret, het gelijkt niet op het gezicht dat je zelf hebt gezien, het is door een ander gezien op de manier zoals het op papier getekend, op doek geschilderd of met klei geboetseerd staat.
Je wist niet dat je op die manier moest of kon kijken. Er zijn gelijkenissen die je niet kan ontkennen en toch kom je niet tot bij het portret, niet helemaal, niet bij de achterliggende gedachte. Op die manier kom je nooit bij de achterkant van het geboetseerde beeld, je denkt hem erbij omdat je de voorkant ziet, zoals je uit iemands vooraanzicht de achterkant van zijn hoofd denkt omdat je weet dat er een achterkant moet zijn. Eigenlijk zou je naar iemand moeten luisteren op de manier waarop hijzelf luistert, ik bedoel vanuit zijn binnenkant.
"Prachtig licht," zegt hij, "prachtig licht!"
Ineens besef je de afhankelijkheid van de kunstenaar. Hij heeft het niet gezegd, hij heeft het niet bedoeld. Jij hoort het desondanks. Luisteren? In geleerde taal zouden ze zeggen: je leest de connotaties, in dit geval die van de omstandigheden en van je eigen ingesteldheid.
Ik heb nooit aan prachtig licht hoeven denken, in feite verschillen de woorden van de woordkunstenaar niet volgens de belichting van de dag of het kunstlicht. Tempo en toon blijven dezelfde, en de betekenis is ongevoelig voor het schijnen van de zon. Je kan bij volle zonneschijn anders over het licht spreken dan bij maanlicht, daarover gaat het niet; de woorden die je over het maanlicht zegt blijven even geldig bij volle zon, daarover gaat het wel. Kijk daarentegen naar een portret bij zonlicht, bij maneschijn. Extreem uitgedrukt: bekijk het in het donker.
"Prachtig licht," hoor ik. En luisterend versta ik: "Zelfs als ik aan handen en voeten lig gebonden wil ik schepper zijn."
-----------------------